Kanthi amunjukaken puja lan puji syukur dhumateng ngarsanipun Gusti ingkang Moho Welas lan Moho Asih ingkang sampun kepareng paring sadaya kanikmatan saingga Aliansi Relawan untuk Penyelamatan Alam (ARuPA) sampun saget angrampungaken anggitan arupi waosan buletin ingkang kasebat WASIS terbitan ingkang angka sepisan.

Ewadèné kanggé ngawékani babagan punika ARuPA wiwit warsa 1998, nyarengi masa reformasi, sampun analiti bab risakipun wana utaminipun wana ing tlatah KRPH Kedungsambi lan Desa Temulus. Saking panalitèn kala wau lajeng saget dipun pendhet bakenipun bilih kanggé yasa lan ngreksa murih lestantunipun wana punika kedah nyarwé utawi sareng kaliyan warga masyarakat sakiwa tengenipun wana.

Randublatung supados risakipun wana ingkang mrihatosaken punika saget énggal dipun-reboisasi malih kanthi nggatosaken kabektahan warga masyakarakat datheng wana. Ing ngriku cethanipun warsa 1999 ndungkap warsa 2000, punopa ingkang dipun kersaaken warga masyarakat sampun kaleksanan inggih punika ngolah wana kanthi: wana saget lestantun, panggesangan warga masyarakat saget mindhak, kabektahan kajeng saget kacekapan lan kasuburanipun siti kajagi.

Wekdal semangké ARuPA sampun ngrembakaaken kegiatan ingkang sami dhateng desa-desa sanesipun inggih punika Desa Bodeh, Pilang, Gembyungan, Sambongwangan lan Mendenrejo.

Ewadéné wosing terbitan sepisan punika nyakup pinten-pinten perkawis antawisipun Tarif Upah Perum Perhutani, mBah Poni pesanggem taberi rajin lan rapi, ugi macapatan ingkang cakepanipun magepokan kaliyan cara pangolahanipun wana. Wonten malih cerita babagan Ketua KTH ingkang sampun nedahaken tanggel jawabipun minangka Ketua Kelompok milai saking administrasi lan praktek lapangan, lan patut dipun tuladhani dening ketua-ketua sanesipun.

Ing wasana mugi-mugi terbitan WASIS angka sepisan punika saget lumampah kanthi saé dumugi salajengipun. Kanthi pangajab ing mbenjangipun sok sinteno ingkang panggesanganipun saking Sumber Daya Hutan (SDH) sageta ndamel buletin piyambak kagem kabektahan warga piyambak. Saking warga kagem warga. Kados déné wana, ingkang ngupoya warga kagem kamulyaning warga ugi. 

Dadi pesanggem iku mujudake pakaryan kang minulya tumrap lestarining alas. Ngupakara lemah alas kanthi setiti bisa ngasilake penguripan kang ora sethithik mungguhing para pesanggem lan masyarakat liyane. Pakaryane pesanggem mau bisa dadi pangupo boga tumraping kadang tani kang kekurangan lemah kanggo nenandur. Sakliyane kuwi uga bisa ambangun alas kanggo kamulyane anak putu.

 

 

Jamane wis beda karo jaman biyen, para pesanggem mung manut apa kang diprentahke dening petugas Perum Perhutani, saiki pesanggem kudu bisa njlentrehake apa kang dadi penemune mungguhing isi kontrak. Paugeran-paugeran kang ana ing layang kontrak kudu bisa dingerteni lan ditampa dening pesanggem lan Perum Perhutani, aja nganti para pesanggem gelem neken layang kuwi sakdurunge mangerteni tenan apa isine. Apa maneh yen ora ana layang kontrak babar pisan aja nganti pesanggem gelem nuruti.

Menawa kontrak wis bisa disarujuki sakloron, banjur padha nindakake apa kang dadi jejibahane. Para pesanggem ngupakara lemah kayata gebrus, nenandur, ngrumat tanduran lan sakpiturute kanthi temenanan, lan Perum Perhutani menehake apa kang dadi hake para pesanggem, kayata upah, winih lan liya-liyane kang wis katulis ana ing layang kontrak. Yen para pesanggem lan Perum Perhutani bisa nindakake kuwajiban-kuwajibane banjur bisa nuntut hak-hak kang kudu ditampa. (Mas Apriliantoro)

Pilihan pengurus sing demokratis menehi kekuatan awujud kapercayan marang wong sing kepilih dadi pemimpin lan nglegakake sarta menehi rasa percaya marang wong-wong sing dipimpin. Rasa ayem dan seneng kanggo pemimpin lan sing dipimpin iki bisa dadi bensin tumrap mlakune mesin organisasi sing apik. Syarat kanggo dadi ketua KTH prayogane bisa maca lan nulis. Yen pancen ora ana sing bisa maca lan nulis mangka ketua KTH kuwi kudu dikancane sekretaris sing mbantu cathet-cinathet, kayata cathetan bab keputusan rapat, nggawe daftar hadir, lan liya-liyane. Sakliyane sekretaris, ketua KTH prayogane dibantu dening bendahara sing ngurusi babagan keuangan (dhuwit).

Bab sing paling mbedakake KTH modhel anyar karo modhel lawas yaiku babagan pamilihan ketua KTH. KTH modhel lawas, ketua dipilih dening mandor kanggo mbiyantu pakaryan nenandur. Ana ing KTH modhel anyar ketua diplih dening anggota, saengga kudu mikirake bisane mujudake kekarepane anggota. Saumpama ana anggota sing ora sarujuk marang isen-isene kontrak, utawa upahe nenandur kurang, KTH kudu ngusulke ngrombak isi kontrak mau marang mandor, mantri, sinder, utawa ADM. Penemu iki bisa dadi kuat menawa disengkuyung bareng-bareng dening KTH-KTH liyane lan dikancani dening perangkat desa. Bab liya kang mbedakake, ketua KTH modhel lawas entuk upah (naminipun tunjangan) saka Perum Perhutani, KTH modhel anyar upah kuwi ora ana, ing kene para anggota kudu mikirake lan mbiyantu ketuane.

Katon ing kene menawa KTH modhel anyar iki luwih merdiko lan nyenengake. Sakliyane kuwi KTH modhel anyar iku bisa terus nganakane kumpulan senajan pakaryan nenendur wis paripurno. (Mas Rama)

Dadi pesanggem yen dipetung uga abot. Lahan tilas tebangan jati kudu diresiki terus dipaculi nganti siap ditanduri. Abot maneh menawa nggarap neng lahan tilas jarahan amarga isih akeh tunggak jati, kayu cilik-cilik lan tatal jati sing isa ngenani tangan utawa sikil. Tanduran jati utawa liyane kang isih cilik uga akeh lan kudu melu diresiki. Ing Randublatung wektu nggarap lahan seprapat hektare nganti siap ditanduri isa sesasi luwih. Pesanggem pancen isa nanduri tanduran palawija ing lemah mau. Biasane ana wektu 2 taun kanggo tetanen sadurunge ditanduri jati (bosokan). Nanging ing lahan tilas jarahan sing nandur jatine wiwit taun 1999 iki ora ana bosokan, sing oleh jatah taun mburi wae sing bosokane ana.

Tarip upah sing ora dingerteni dening pesanggem iku nyebabake Perum Perhutani bisa menehake duit kurang saka jatahe. Pesanggem dhewe sing ora ngerti kewajibane uga akeh sing ora gelem gawe acir lan nandur jati. Menawa gelem biasane nggarape males-malesan, luwih apik ngurus tandurane dhewe. (Mas "Irak" Rohni Sanyoto)

 Pesanggem mboten nate pirsa pinten tha agengipun upah ingkang kedah dipun tampi selaras kalian ambanipun andil kagunganipun. Ngaten punika dipun sebabaken amargi piyambake (pesanggem) dereng pirsa agengipun pedamelan ingkang dipun lampahi. Ngantos wonten ugi kedadosan pesanggem dereng nampi upah pedamelanipun senajan sampun rampung.

Kagem ngetang jumlah acir punika kedah dipunlampahi piyambak kalian pesanggem. Dados mboten pareng ngetangipun dipun borongaken dumateng ketua KTH. Kaliyan malih pesanggem ingkang kagungan andil langkung saking setunggal lan panggenipun mboten ngempal, kedahipun nggih dipun etang piyambak-piyambak jumlah aciripun.

No	Nama		Luas Andil		Jumlah Acir		PEMBAYARAN			Jumlah Total	Ket
							Kontrak	Pengolahan Tanah	Biaya Acir
1	Marijan		0.20		270		Rp 4.800	Rp 20.000	Rp 4.725	Rp 24.725
2	Sariman		0.35		394		Rp 8.400	Rp 35.000	Rp 6.895	Rp 41.895
	...		..		...		...	...	...	...

Kiprah Wanudya Temulus

Jarum jam wis nuduhke jam wolu bengi, molor sak jam saka sing wis di jadwalke. Wong-wong nembe teka lan gage-gage lungguh. mBakTukini, mbuh wis kaping pira olehe mlebu metu karo nggawa baki isi gelas-gelas teh. Mas Karjan, bojone mBak Tukini nggegem sak kepel mbako ing sajeroning gelas cilik ing ndhuwur meja sela-selane kertas-kertas, map rokok, lan gelas-gelas isi wedang . Rapat LRH (Lembaga Rembug Hutan) wengi kuwi ndang diwiwiti.

Rapat LRH Senin wengi, 20 maret 2000 kuwi pancen rodo panas. Perdebatan rame antarane Kang Samijan karo Mas Edi lan peserta rapat liyane. Lumayan suwe ugo perdebatan iku. Ning suwe-suwe kahanan bisa di leremake lan rapat bisa lumaku kanti tenang. mBak Tukini metu maneh karo nggawa baki kang isine rong piring kacang goreng. Lakune sigrak nyelehke piring kuwi ing sela-selane meja sing isih longgar, lan ora lali dheweke nyumanggaake para tamu supaya nyicipi panganan iku .

Omah paling pojok gang 14 Desa Temulus nggone pasangan Mas Karjan lan mBak Tukini iki arang-arang sepi saka tamu, apamaneh sak wise bojone mBak Tukini dipercaya mimpin LRH. Malah mBak Tukini asring melek-an nganti wengi. Nanging dheweke rumangsa seneng mergane dheweke bisa terus ngerti perkembangan ing sakupenge, arepa mung sithik-sithik wae. Contone sistem MR sing lagi dikembangke ing Desa Temulus iki.

Pancen ora akeh ibu-ibu utawa para bojo sing gelem ambyur luwih jero ing sakabehe bab-bab kang magepokan karo baon, ladang apa maneh masalah aturan main-e. Bu Muraji bojone salah sijining Ketua KTH ngaku yen ora pati mikirke penggaweane bojone yaiku ngembangake sistem MR. Ning kanggo bab-bab liyane dheweke ngaku yen ora ngerti, mituture, iku wis dadi wenange bojone.

Padha karo Bu Muraji, Bu Diyem, warga Ngampon sing isih sibuk mbiyantu bojone, Pak Sakimin, ing sak ngisore panas sengrenge awan iku, 20 Maret 2000, malah durung tau krungu karo sistem MR, ning dheweke ngiro yen bojone ngerti ngenani bab iku. Apa sing ana pikirane Bu Diyem mung melu mregawe, melu mbiyantu apa wae sing bisa dilakoni, kayata matun utawa acir.

Beda maneh karo mBah Poni dheweke siji-sijine wanita pesanggem warga Temulus kang aktif melu cawe-cawe, anggone ngembangake sistem MR (palihan lemah: sepalih kagem pertanian, sing sepalih ditanduri janggleng) peran dobel sing mesthi dilakoni, saliyane dadi ibu ugo dadi kepala somah, meksa mBah Poni kudu bisa ngerti sakabehe.

Wong-wong iku mau nggambarke "Kartini-Kartini" Temulus sing emane ora patiyo nduweni semangat revolusioner ‘45 kanggo ngerubah kahanan. Kahanan kang luwih becik sing direp-arep dening wong-wong mau dipercayaake ing pundake para putra. Kayane wong-wong iku wis ora kuwawa utawa disengaja. Kareben ora kuwawa, saengga bisane mung narima wae.

"Alah-, kersane ngriku Mbak, mangke Pur mawon sing sekolah cek pinter, ora kaya makne-", pangarepe mBak Njah marang anak wadon-e, Dik Pur, sing sedela maneh bakal ngadhepi EBTANAS SD. Pangarep-arep lathine sawijining Ibu.

Tekade masyarakat kaya-kayane pancen wis kenceng, supaya nasib anak putune mbesuk bisa luwih becik tinimbang saiki. Utamane kanggo bab pendidikan, sithik akeh ya wis oleh panjurung saka mahasiswa sing nate KKN ing desa iku, lan uga ARuPA sing anggota-anggotane isih mahasiswa utawa sarjana.

Tekane wong-wong "jaba" (mahasiswa) kober nggawe geger kabudayan tumrape warga Temulus, uga para wanitane. Kesadharan pola pikir lan cara pandang anyar tumraping masalah sing coba dikenalake, nggawe warga dadi kaget. Ana sing bisa nerima, ngenengke, malah ana uga sing nulak.

Kanggo saperangan gedhe ibu-ibu utawa para wanita luwih seneng nerima, nanging ora wani melu cawe-cawe ing sajeroning perubahan iku. Saperangan, nganggep yen saiki wis dudu jamane maneh, wis ben apa anane wae. Lan kanggo bab kang neka-neka, iku kareben diurusi dening cah-cah enom. Sing penting kanggone wong-wong iku, bisa slamet lan urip kanti tenang, lan syukur yen sistem MR bisa kasil sing artine wong-wong iku bisa tetep nggantungke uripe saka alas, amerga mituture, iku wisa sak mestine, Masyarakat alas ya urip saka alas, leh-. (mBak Eni)

 mBah Poni:

Wanita Pesanggem

Wanita setengah tua sing duweni omah ono ing RT 07/RW 02 wektu iki melu aktif ing program MR sing dadi kesepakatan antarane warga masyarakat desa Temulus karo Perum Perhutani. Ora akeh wanita sing melu aktif ono ing program iki jalaran pirang-pirang perkara, antarane wis repot ngurus omahe, dodolan lan ugo ora diijinke dening bojone.

mBah Poni sing duweni putra telu iki wis suwe ditinggal bojone, anake sing loro saiki wis iso nyambut gawe, Saminten (21 th), dadi pamomong bayi ono ing Surabaya, Jumadi (18 th) nyambut gawe ono sumatra lan sing cilik dewe Sukarjan saiki isih Sekolah kelas 2 SD.

Ndisike mBah Poni iki panjak (pemain ketoprak), nanging gawean mau wis suwe ditinggalke.

Gawean liyane sing tahu dilakoni yaiku dodolan kebutuhan samben dinane, nanging merga kanthi dodolan mau mBah Poni malah duweni akeh sanggeman (utang) mulo yo terus ora di bacutake. Saiki deweke pilih urip tani mergo kepengen urip sing luwih tenang nyerak marang Gusti Allah.

Saiki mBah Poni njupuk andil nganggo jenenge dhewe, kabeh syarat kanggo nggarap andil mau ugo dilakoni dhewekan, wiwit soko babat alas, gebrus, gawe gulutan, masang plathek, lan nandur janggleng kabeh dilakoni dewe, malah saiki tanduran ono lahane mBah Poni akeh banget jenise, antarane jagung, telo, lombok, bayem kacang ijo, tales, terung, kemangi, gedang, waluh, kates, gambas, pari lan jati pinongko tanduran sing pokok.

Hasil tandur mau ono sing didol mentahan ugo ono sing didol arupo barang mateng koyoto gethuk utawa tape. mBah Poni rumongso seneng melu ing program MR iki jalaran sak durunge ora duweni lahan sing iso digarap lan jalaran program MR iki mBah Poni iso duweni gawean sing genah lan hasile yo lumayan. Senajan program iki akehe dieloni bapak-bapak, nanging mBah Poni ora rumongso isin jalaran pagawean iki halal lan sopo wae duweni hak ugo pantes nglakoni. (mBak Eni/Foto: mBak Siti)

Pitepangan

Alam punika kacipta dening ingkang Maha Kuwaos kanggé gesang mulya tata tentrem kerta lan raharja dhateng sadaya tiyang ing alam ndonya. Mila klèrta bilih tiyang purun grisak sumber panggesanganipun piyambak.

Ingkang baken semangké kados pundi kita sami saget nyipta cara kanggé ngolah wana ingkang mboten nilaraken gagasan-gagasan saking warga masyarakat kanthi tatanan adil, demokratis, lan lestari.

• Adil tegesipun sadaya tiyang ingkang kadhapuk kedah saget nampi punapa kemawan ingkang dados hak-ipun. Nyambut damel awrat kedah dipun bayar ingkang murwat tanpa dipun sunat. Kanthi punika adil ugi saget dipun werdékaken ingkat kyat kedah sabyantu dhumateng ingkang ringkih, ingkang sampun gesang mulya kedah berbudi bawa laksana kersa paring pambyantu dumateng ingkang gesang sengsara kebak panalangsan.
• Demokratis liripun kita kedah ngutaméken musyawarah kanggé mawukaken kesepakatan utawi keputusan warta ing sadhéngah pepanggihan saingga samu kawis ingkang sampun dipun sarujuki saget dipun tendakaken kanthi tanggel jawab ingkang agung. Milih pimpinan kelompok upaminipun, saupami pinilih kanthi musyawarah déning kelompokipun piyambak tartamtu pimpinan kalawan badhé saget nyambut damel kanthi mindakaken pakaryanipun jumbuh kaliyan rancangan-rancangan ingkang dipun sarujuki sesarengan.
• Lestari utawi lestantun tegesipun kacekapan kabektahan saking sumber daya alam, kalebet wana saget ateges mboten ngrisak sumber daya alam kolowau. Saingga ing mbénjang putra wayah bangsa Indonesia tasih saget ndhérék ngraosaken kaendahan alam lan asil-asilipun kanggé kabektahan panggesangan.

ARuPA sengaja mapan wonten desa-desa ingkang caket kaliyan wana saperlu sabyantu dhumateng warga masyarakat supados saget manggihaken tata cara ingkang saé kanggé pangolahing wana. ARuPA mbyantu warga masyarakat supados saget manfaataken wana kanthi saé lan seimbang. Ugi supados masyarakat langkung saget madireng pribadi (mandiri) lan sagah bilih kedah nyang-nyangan kaliyan instansi ingkang magepokan pangolahing wana.

ARuPA namung saget mbiyantu masyarakat minangka perumus sedaya masalah ingkang tuwuh saking warga masyarakat, cethanipun masalah saking warga déning warga kanggé warga. ARuPA namung saged mbyantu dhateng pikajenganipun warga masyarakat ingkang satuhu dhumateng angger-anggeripun nagari. Sanèsipun punika ARuPA mboten minongko juragan ingkang kèngkèngan warga dhateng ngaeng, ugi sanès provokator. ARuPA inggih punika rewang ingkang sarimbit kaliyan warga masyarakat ingkang sapunika tasih kalebet warga kasisih.

Mugi-mugi Gusti Allah tansah paring ngraha dhumateng sok sintena kemawan ingkang tansah satya tuhu pakarti luhur lan ingkang tansah emut nindakaken wulang wuruk agami ingkang sami karasuk.

(Mas Rama)